วัฒนธรรมและประเพณีของไทย

  ประเพณีใส่บาตรเทโว (ออกพรรษา) ประเพณีใส่บาตร (ตักบาตรร) เทโวโรหะนะ ตามประเพณีของชาวพุทธ สืบทอดมาตั้งแต่โบราณมาแล้ว ครั้งเมื่อสมัยพุทธกาลเมื่อพระพุทะองค์ทรงตรัสรู้แล้ว ได้บรรลุอรหันต์สัมมาสัมโพธิญาณ ก็เสด็จขึ้นไปจำพรรษาอยู่บนสวรรค์ดาวดึง เพื่อแสดงพระธรรมเทศนาอภิธรรม โปรดพระพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ซึ่งพระมารดาหลังจากที่ได้ประสูติเจ้าชายสิทธัตถะ แล้วก็ได้สวรรคตได้จุติเป็นเทพธิดาอยู่บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์พิภพ พระพุทธองค์ทรงจำพรรษาอยู่บนสวรรค์ 1 พรรษา แ ล้วเสด็จลงมาจากสวรรค์ที่ประตูเมืองสังกัสสะนครเหนือกรุงสาวัตถี ในวันเดือนเกี๋ยงเป็ง (เดือน 11 ขึ้น 15 ค่ำ) ซึ่งเราเรียกว่า “ วันเทโวโรหะนะ ” การเสด็จลงมาจกสวรรค์ของพระพุทธองค์ในครั้งนี้สร้างความปิติยินดีให้แก่ชาว เมืองสังกัสสนคร และเมืองใกล้เคียงเป็นอย่างมาก รุ่งเช้าของวันต่อมาจึงพากันมากราบสักการะบูชา นำสิ่งของต่าง ๆ มาถวายตามแต่ตนจะหามาได้ และยังได้สร้างปราสาทเพื่อเป็นที่เสด็จประทับของพระพุทธองค์ เพื่อที่พระพุทธองค์จะได้ประทับแล้วเทศนาธรรม โปรดแก่ประชาชน และสัตว์นอกจากนั้นในวันที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์พิภพ ในครั...

  ประเพณีเข้าพรรษา          วันเข้าพรรษา เป็นวันสำคัญวันหนึ่งในพระพุทธศาสนา ธรรมเนียมของสงฆ์มีอยู่ว่าพระสงฆ์ทุกรูปที่บวชใหม่ และบวชมานานมีพรรษาจะอยู่แห่งหนใดก็ตาม เมื่อถึงฤดูฝนจะต้องทำพิธีอธิษฐานพรรษา กล่าวคืออธิษฐานเพื่ออยู่ประจำในวัดใดตลอดเวลา 3 เดือนในฤดูฝน สถานที่จำพรรษานั้น พระพุทธเจ้าห้ามไม่ให้จำพรรษา ในกลางแจ้ง ในโพลงไม้ และในตุ่ม ซึ่งไม่ใช่เสนาสนะ คือไม่ใช่ที่อยู่อาศัย ทรงอนุญาตให้จำพรรษาที่มีกุฏิบัง มีหลังคา และฝารอบข้าง ต้องอยู่ให้ครบ 3 เดือน หากอยู่ไม่ครบ 3 เดือน “ พรรษาขาด ” ต้องอาบัติ คือ โทษอาบัติทุกกฏ ถ้ามีเหตุจำเป็นเช่นน้ำท่วม หรือชาวบ้านอพยพไปอยู่ที่อื่นเสียเป็นต้น ก็ไม่เป็นไรไม่เป็นอาบัติ หรือมีกิจจำเป็น เช่น ญาติผู้ใหญ่ ครูบาอาจารย์ เจ็บป่วย เป็นต้น ก็อนุญาตให้ไปด้วย แต่ต้องกลับภายใน 7 วัน พรรษาจึงไม่ขาด เกี่ยวกับกิจการเข้า พรรษา ชาวบ้านที่นับถือพุทธศาสนา ก็ถือการเข้าพรรษา และออกพรรษาเป็นงานสำคัญของงาน คือการหยุดทำสิ่งไม่ดี เช่น ดื่มสุรายาเมา เล่นการพนัน ประพฤติเสเพลต่างๆ โดยถือเหตุแห่งการหยุดตอนเข้าพรรษาเป็นเกณฑ์ การหยุดเพื่อให้มีโอกาส บ...

ระเบียบประเพณีการเวนทาน   ฉบับนี้จะขอเล่าถึงการเวทนาซึ่งเป็นประเพณีอันหนึ่งของล้านนาไทย อาจารย์สิงฆะ วรรณสัยเป็นผู้เรียบ เรียงไว้และพิมพ์แจกเนื่องในงานครบรอบศตมวารของท่านเองเมื่อปี พ . ศ 2523 เห็นว่าเป็นประโยชน์ต่อผู้สนใจในเรื่องระเบียบประเพณีของล้านนาจึงขอนำเอามา เพื่อเผยแพร่อีกครั้งหนึ่ง ประเพณีนี้ปฏิบัติสืบต่อ กันมาแต่โบราณ เป็นประเพณีที่ผู้รู้ทั่วไปให้ความยกย่องว่าดียิ่ง ประเพณีแบบนี้ไม่มีในภาคอื่นของประเทศไทย นับว่าเป็นความดีพิเศษของนักปราชญ์โบราณล้านนาไทย ที่ได้คิดว่างระเบียบแบบแผนเวนทานไว้ ส่งให้ทราบถึงความละเอียดอ่อนแห่งดวงใจที่มีต่อพระพุทธศาสนาอย่างยิ่ง จึงเป็นหน้าที่แห่งเราต้องรักษาส่งเสริมให้มั่นคงยืนยาว สืบลูกหลานต่อไปในอนาคต การจะส่งเสริมรักษา ประเพณีการเวนทานนี้ เราต้องเข้าใจความหมายและประโยชน์ของการเวนทานพอสมควร เมื่อเราเห็นความสำคัญของการเวนทานแล้ว เราจึงจะเกิดความรักความหวงแหนและรักษาไว้ ด้วยเหตุนี้ ก่อนที่จะกล่าวถึงการเวนทานเรื่องอื่น ๆ จะพูดถึงประโยชน์ของการเวนทานก่อน ประโยชน์ของการเวนทาน 1. เป็นโอกาสให้ อาจารย์ชาวบ้านได้อบรมสั่งสอนศรัทธาแทนพระ 2. เป็นการประโลมโน...

  ม่วนอกม่วนใจ๋ในวันปี๋ใหม่เมือง      ในระหว่างวันที่ 2 เมษายน จนถึงวันที่ 15 เมษายน ที่จังหวัดเชียงใหม่ก็คงจะเป็นช่วงที่มีนักท่องเที่ยวเข้ามามากมายรวมถึงทีม งานตัวแทนประเทศ 5 ประเทศลุ่มน้ำโขงและตัวแทนจาก 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบทที่จะเข้ามาร่วมจัดงานเย็นทั่วหล้ามหาสงกรานต์อารยธรรม ล้านนาและห้าประเทศ งานประเพณีปี๋ใหม่เมือง ที่ชาวเมืองเชียงใหม่สืบทอดกันมานาน จัดโดยเทศบาลนครเชียงใหม่กำหนดงานเริ่มตั้งแต่วันที่ 12 เมษายน 2547 ถึงวันที่ 15 เมษายน 2547 ถ้าหากเป็นนักท่องเที่ยวที่เข้ามาในเมืองเชียงใหม่สามารถไปร่วมงานประเพณี ได้ตามจุดต่าง ๆในเมืองเชียงใหม่ โดยวันที่ 13 เมษายน 6 โมงเช้า มีการทำบุญตักบาตรวันขึ้นปี๋ใหม่เมืองที่ข่วงประตูท่าแพ เวลา 7.30 น มีขบวนแห่ลานนาไทยในอดีตและขบวนแม่ญิงขี่รถถีบกางจ้อง จากหน้าสำนักงานการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยมาทางถนนท่าแพถึงข่วงประตูท่าแพ ต่อจากนั้นเวลา 8.30 น . จะเป็นพิธีเปิดงานปี๋ใหม่เมืองโดยผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ ส่วนประเพณีสำคัญของเมืองเชียงใหม่ในวันนี้ก็คือพิธีอาราธนาพระพุทธสิหิงค์ จากวิหารลายคำวัดพระสิงห์ออกมาแห่ร่วมกับพระพุทธรูปสำคั...

รดน้ำดำหัว ล้านนา " วันปากปี '' ตรงกับวันที่ 16 เมษายนของทุกปีเพราะเป็นวันเริ่มต้นของปีใหม่ สองฉบับก่อนได้เล่าถึงประเพณีสงกรานต์ของล้านนาไทยตั้งแต่วันที่ 13 เมษายน ถึงวันที่ 15 เมษายน ว่าเขาทำอะไรบ้างก่อนจะกล่าวถึงเรื่องดำหัวอย่างละเอียด จะขอเล่าถึงวันที่ 16 เมษายน ว่าเขาทำอะไรบ้าง วันนี้คนล้านนาไทยเรียกว่า " วันปากปี '' คล้ายกับ " ปากประตู '' คือช่องเป็นที่เริ่มเข้าสู่ในบ้านเรือน ในวันนี้ตอนเช้าประชาชนจะพากันไปบูชาข้าวของลดเคราะห์ที่วัด โดยนำเสื้อของสมาชิกในครอบครัวไปด้วยเพื่อเอารองไว้ใต้ "สะตวง" อันเป็นภาชนะสำหรับใส่เครื่องบูชา ทางวัดมีคำกล่าวบูชาโดยเฉพาะ โดยนำเอาวิธีของพราหมณ์มาแก้ไขให้เป็นวิธีพุทธ ถือว่าถ้าได้กระทำเช่นนี้จะอยู่ดีมีสุขตลอดปี บางบ้านก็นิมนต์พระมาเทศน์คัมภีร์ที่เป็นมงคล หรือทำพิธีสืบชาตาที่บ้าน วันนี้ถ้าหากว่าการดำหัว เมื่อวานนี้ยังไม่เสร็จเรียบร้อย ก็จะใช้วันนี้เป็นวันดำหัวอีกวันหนึ่ง การรดน้ำกันยังคงมีประปรายเฉพาะพวกที่ไปดำหัวด้วยกัน หรือเมื่อเจอกับคณะอื่น ก็จะสาดน้ำรดน้ำกันอย่างมีความสุข การรดน้ำ กันตามประเพณีนั้นน่า...

ดำหัว การดำหัวนี้อาจแปลได้สาม นัย คือ การสระผมเพื่อชำระสิ่งสกปรกที่ติดอยู่ การสระผมตามพิธีกรรมเพื่อความเป็นสิริมงคล เช่น การสระผมในวันสังกรานต์ล่อง ( อ่าน “ สังขานล่อง ”) ซึ่งเมื่อสระผมแล้วจะต้องหันหน้าไปในทิศที่กำหนดและต้องทัดดอกไม้ที่กำหนดใน แต่ละปีอีกด้วย และประการหลังการดำหัวคือประเพรีในการขอขมาผู้ใหญ่ที่ตนเคารพนับถือหือการแส ดงคารวธรรมต่อผู้ที่มีบุญคุณแก่ตนในเทศกาลสงกรานต์ ในการดำหัวซึ่งเป็นการทำ ความสะอาดแก่ศีรษะนั้น ตามปกติชาวล้านนาโดยเฉพาะหญิงแล้วมักจะดำหัวหรือสระผมอาทิตย์และครั้ง โดยใช้ “ ยาสระผม ” ประกอบด้วยใบหมี่ ผลมะกรูดที่เผาบนถ่ายไฟแดงต้มในน้ำพอประมาณเพื่อให้ได้น้ำที่เป็นเมือกลื่น ซึ่งบางคนอาจเติมฝักส้มป่อย หรือใบของปอมื่นและใบเล็บครุฑเพื่อเพิ่มความลื่นยิ่งขึ้น ใช้น้ำที่ต้มนี้ชุบผมให้เปียกแล้วขยี้ให้ทั่วแล้วจึงใช้น้ำล้างออก ทั้งนี้อาจสระเช่นนี้หลายครั้งก็ได้ สูตรยาสระผมล้านนาอีกตำรับหนึ่งประกอบด้วย ๑ . ฝักส้มป่อยจี่ ๒ . ผลมะกรูดเผา ๓ . ผลกระคำดีควายหมกไฟพอให้สุก ๔ . รากของต้นฟักข้าวหรือหัวขี้กาแดง ๕ . รากแหย่งบดหยาบ ทั้งหมดผสมกับน้ำอุ่นหมักผมไว้สักระยะหนึ่งแล้วจึงล้างออก ...

  การถวายและโอกาสเวนตาน   พระพุทธศานา เป็นศาสนาที่มีคุณค่าอย่างยิ่งของโลก และเป็นศาสนาเก่าแก่มีอายุนับได้สองพันห้าร้อยปี พุทธศาสนิกชนที่นับถือย่อมสร้างขนบธรรมเนียมประเพณีเกี่ยวเนื่องกับศาสนา เป็นอันมาก ซึ่งผู้นำในการทำพิธีจะต้องมีความรู้จักและเข้าใจในพิธีนั้นให้ดี เพื่อแนะนำคนอื่นที่ไม่รู้ หรือสั่งสอนลูกหลานให้สืบต่อกันไปตามลำดับ หัวข้อนี้จักกล่าวถึงการถวายและโอกาสเวนทานโดยเฉพาะ ให้ผู้สนใจได้ศึกษาเอาระเบียบปฏิบัติอย่างถูกต้องเป็นแบบแผนอันเดียวกันทั่ว ล้านนาไทย คือภาคเหนือของเรา จะเริ่มจากพิธีกรรมเบื้องต้นของการถวายทานดังนี้ การถวายคืออะไร การถวายก็คือทาน ได้แก่การให้ การแบ่งปันที่เรียกว่า จาคะ การมอบให้, การยกให้, การยื่นให้ เป็นเรื่องทานะ ภาษาโบราณนัยว่าคนไทยรับเอาคำว่า “ ถวาย ” มาจากเขมร หากจะกล่าวแบบไทยก็คือการให้หรือการหื้อปันนั่นเอง เนื่องจากไทยเรารับเอาภาษาเขมรมาใช้เป็นคำสำหรับราชาศัพท์ เช่น เสด็จ บรรทม เสวย เป็นต้น ถือเป็นคำชั้นสูงสำหรับพระเจ้าแผ่นดิน หรือเจ้านายในพระราชวงศ์ ดังนั้นคำว่าถวาย นำมาใช้สำหรับคนชั้นสูงกว่าตน ประกอบด้วย •  พระราชา และพราะราชวงศ์ •  ...